بازخوانی شرح عملیات رمضان
نخستین عملیاتی که در خاک دشمن انجام شد
نسخه قابل چاپبه گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، عملیات رمضان، یک عملیات سیاسی-نظامی بود که برای رقم زدن پایان عادلانه به جنگ میان ایران و عراق انجام شد. این عملیات که به گواه فرماندهان جنگ اولین عملیات ایران در خاک عراق محسوب می‌شد، نتوانست خیلی از اهداف خود را تامین کند اما موفقیت‌های خوبی نیز در پی داشت. عملیات رمضان در 23 تیرماه سال 61 آغاز شد و در 5 مرحله انجام گرفت. سالگرد آغاز این عملیات بهانه خوبی برای بازخوانی شرح و نتایج آن است:
صدام قصد داشت جنگ را خاتمه داده و امتیاز خرمشهر را برای خود نگه دارد
صدام پس از اشغال خرمشهر و به بهانه حمله سراسری اسرائیل به جنوب لبنان، قصد داشت جنگ را خاتمه داده و امتیاز خرمشهر را برای خود نگه دارد. از سوی دیگر، فرماندهان ایرانی با اطلاع از این قصد بر آن شدند تا با فتح منطقه‌ای از خاک عراق و گرفتن امتیاز ارضی، پایان عادلانه‌ای به جنگ دهند. به این ترتیب عملیات رمضان در چهار محور و پنج مرحله از سوی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ارتش ایران طراحی و اجرا گردید، تا با عبور از خط مرز بین المللی، یک زمین مثلث شکل به وسعت 1600 کیلومتر مربع تصرف شود. این منطقه از شمال به کوشک و طلاییه و پاسگاه های مرزی در جنوب هویزه و حاشیه جنوبی هور الهویزه و از غرب به رودخانه اروند ( در نقطه تلاقی دجله و فرات به نام القرنه ) تا شلمچه در غرب خرمشهر، و از شرق به خط مرزی شمالی – جنوبی و از کوشک تا شلمچه منتهی می‌شد.
مهندسین عراق در منطقه شمال غربی بصره و تنومه خطوط پدافندی عراق را با ساخت یک کانال به طول 30 و عرض یک کیلومتر ( که مختص پرورش ماهی بود ) با پمپاژ آب و احداث موانع و کمین و سنگرهای تیربار به عنوان مانع اساسی و بازدارنده از حملات احتمالی نیروهای ایرانی به سوی بصره تدارک دیده بودند. همچنین در قسمت جنوبی منطقه (رو به روی شلمچه) آب رها شده بود تا از هرگونه تردد نیروهای زرهی و پیاده، عملا ممانعت به عمل آید. سرانجام عملیات رمضان در شب 21 رمضان و سالروز شهادت امام علی(ع) در ساعات 21 و 30 دقیقه شامگاه 23 تیر ماه 1361 با رمز یا صاحب الزمان ادرکنی در منطقه عملیاتی شلمچه و شرق بصره آغاز شد. در این حمله 8 لشگر پیاده از سپاه و دو لشگر زرهی از ارتش به عنوان نیروی اصلی و همچنین یک تیپ پیاده از سپاه و یک لشگر زرهی از ارتش به عنوان نیروی ذخیره حضور داشتند که تحت امر چهار قرارگاه عملیاتی کار می‌کردند.
آغاز مراحل پنجگانه عملیات رمضان
در مرحله نخست – در سه محور – به علت موانع و استحکامات مثلثی شکل و میادین مین فراوان، نیروهای ایرانی نتوانستند با سرعت عمل به تمامی اهداف مورد نظر دست یابند، لذا با روشن شدن هوا از ادامه پیشروی خودداری شد. اما در محور جنوبی – جنوب پاسگاه زید – چهار تیپ از سپاه و دو تیپ از ارتش توانستند با سرعت عمل چشمگیری همه مواضع دشمن را در هم کوبیده و تا عمق 30 کیلومتری مواضع عراقی‌ها رسیده و خود را به نهر کتیبان در شرق اروند و کانال ماهیگیری برسانند، به گونه‌ای که به قرارگاه فرماندهی لشگر 9 زرهی عراق دست یافته و علاوه بر غنیمت گرفتن خودرو تویوتا فرماندهی، قرارگاه را منهدم می‌کنند . علی رغم این موفقیت، جناح راست نیروها بازمانده بود و با روشن شدن هوا عراقی‌ها با یک لشگر زرهی فشار اصلی را معطوف این منطقه کرده و از پیشروی نیروهای ایرانی ممانعت به عمل آوردند.
در این مرحله از عملیات 85 دستگاه تانک و نفربر و 12 توپ دشمن منهدم و 71 دستگاه تانک و نفربر نیز به غنیمت گرفته شد. مرحله دوم نیز در محور میانی –جنوب پاسگاه زید– و با همان یگان ها و تقویت دو تیپ دیگر در تاریخ 25 مرداد ماه 1361 صورت گرفت که چندان موفقیت آمیز نبود و تنها مقداری خسارت به دشمن وارد آمد و شماری از آنان کشته و زخمی و اسیر شدند.
در مرحله سوم احتمال می رفت که دشمن با تجمع نیروهای زرهی قصد پاتک دارد ، به همین دلیل در 30 مرداد ماه 1361 از شرکت نیروهای زرهی خودی صرف نظر شد تا نیروهای پیاده بتوانند به انهدام تانک‌ها و نفربرها بپردازند. بنابر این عملیات مرحله سوم از جنوب پاسگاه زید آغاز شد. رزمندگان اسلام توانستند در این مرحله مهم، در زمینی به وسعت 180 کیلومتر مربع ، نزدیک به 700 دستگاه تانک و نفربر را منهدم و 14 دستگاه تانک و نفربر دشمن را که 4 دستگاه از نوع پیشرفته تی – 72 بود به غنیمت بگیرند.
مرحله چهارم عملیات در یکم شهریور ماه 1361 از محور جنوبی منطقه عملیاتی شلمچه شروع شد اما به دلیل آمادگی عراقی‌ها و استحکامات و مواضعی که تعبیه شده بود، راهی از خط نخست دشمن، به روی رزمندگان اسلام باز نشد.
هدف‌های اصلی عملیات تامین نشد/اما موفقیت‌های خوبی در پی داشت
مرحله پنجم و پایانی که تلاش نهایی و اصلی این عملیات بود ، در 6 شهریور ماه 1361 از شمال پاسگاه زید و در حد فاصل دژ مرزی عراق و خاکریزهای مثلثی آغاز شد. در آغاز درگیری و نبرد، همه چیز طبق طرح فرماندهان ایرانی پیش رفت و نیروهای ارتش و سپاه توانستند گذشته از پاکسازی و الحاق، خاکریزی مناسب و دو جداره در جناح شمالی دشمن بسازند. ولی از آنجا که دقت کافی در ساخت آن به کار نرفت، دشمن توانست 5 کیلومتر در آن رخنه کند. در این مرحله 130 دستگاه تانک و نفربر منهدم و 11 دستگاه نیز به غنیمت گرفته شد و همچنین 800 تن از نیروهای دشمن کشته و زخمی شدند.
بنابراین در این عملیات، 1097 دستگاه تانک و نفربر منهدم شده و 50 دستگاه تانک و نفربر به غنیمت نیروهای ایرانی درآمد . همچنین 8715 تن از نیروهای بعثی عراقی نیز کشته و زخمی و اسیر شدند.
جمهوری اسلامی ایران با اجرای این عملیات سیاسی – نظامی نشان داد که در نفوذ به خاک عراق و ادامه نبرد، تنها به دنبال خواسته‌های به حق مردم مظلوم خود است ؛ هر چند که تنها محدوده پاسگاه زید عراق به وسعت 400 کیلومتر مربع تصرف و لشگر 9 زرهی عراق به طور کامل منهدم شد و هدف اصلی تامین نگشت، اما این عملیات یک اقدام مثبت تلقی شد.
به دنبال شکست‌های فاحشی که ارتش عراق در درگیری‌های قبلی در شرق کارون و بستان و شوش و دزفول با آن مواجه شده بود که آخرین آن نیز در حمله بیت المقدس بود و پس از بررسی سریعی که از طرف فرماندهی عراق در مورد این درگیری‌ها صورت گرفت به این نتیجه رسیدند که علل شکست‌های قبلی آنان عبارت بوده است از: گستردگی جبهه واحدهای عراقی (دفاع بشکل سطحی و بدون عمق در طول خطوط مقدم)، وجود شکاف‌های بزرگ در مواضع دفاعی به شکلی غیرقابل کنترل برای واحدها، برخوردار نبودن مواضع دفاعی از عمق لازم با توجه به وسعت آن، کم بودن موانع کمبود نیروهای احتیاط، حراست و استتار، عدم وجود کشتیهای فعال به منظور کنترل منطقه ممنوعه، مشخص نساختن مناطق «استراتژیک و مهم و مواضع دفاعی بطور دقیق تلاش برای سپردن آن به واحدها (یعنی مناطق، در اختیار هیچ واحدی قرار نگرفته بود)، طرح‌های حفاظت و کنترل متکی به گشتی‌ها و افراد اطلاعات شناسائی موجود در خط مقدم و روشنائی شبانه بود که این مسئله نیاز به تجدیدنظر اساسی داشت، مناطق حدفاصل تیپ‌ها و لشکرها مواضعی آسیب پذیر بوده و به خاطر فقدان نیروهای احتیاط لازم در پشت آن مواضع نفوذ به آن مناطق به سهولت انجام می گرفت.
پایان دادن به جنگ، دریافت غرامت از عراق و آزاد کردن مردم عراق از قید رژیم بعث دلایل اصلی عملیات رمضان
محسن رضایی فرمانده سابق سپاه پاسداران عملیات رمضان و چگونگی آن را چنین روایت کرده است: پایان دادن به جنگ، دریافت غرامت از عراق و آزاد کردن مردم عراق از قید رژیم بعثی 3دلیل اساسی ایران برای ورود به خاک عراق در عملیات رمضان بود. منطقه عملیات رمضان زمینی مثلث شکل از شمال به کوشک و طلاییه و حاشیه جنوبی هورالهویزه، از غرب به رودخانه اروند و از شرق به خط مرزی شمالی - جنوبی از کوشک تا شلمچه منتهی می‌شد.
انتخاب منطقه عملیاتی رمضان بر این اساس طراحی شد که با حضور قوای نظامی ایران در پشت رودخانه دجله و اروند رود و تسلط بر معابر وصولی بصره در ادامه عملیات فتح‌المبین و عملیات بیت‌المقدس، عملا از نظر سیاسی- نظامی موقعیت مناسبی برای جمهوری اسلامی فراهم آید که یا غرب تن به تغییرات سیاسی در عراق دهد یا در غیر این صورت امکان ادامه جنگ در آینده از موضع قوی‌تری برای ایران ”هدف اصلی زمین نیست ولو آن قدر هم خوب باشد هدف اصلی ما انهدام نیرو است“ فراهم شود.
عملیات رمضان که از سوی ایران برای نخستین بار در خاک دشمن اجرا شد بازتاب خبری گسترده‌ای را درپی داشت به‌گونه‌ای که مفسر رادیو آلمان هدف ایران را خاموش کردن توپخانه 30کیلومتر بردی عراق عنوان کرد و شبکه دوم تلویزیون این کشور نیز اعلام کرد که تهران به تهدیدهای خود عمل کرد و جنگ وارد مرحله جدیدی شد.
روزنامه کویتی السیاسه هم نوشت عرب‌ها حتی فریاد زدن را نیز فراموش کرده‌اند. این سخنان در حالی از سوی کویت و برخی از کشورهای عربی حامی صدام در آن زمان گفته می‌شد که عواقب این جنایات ضد‌بشری رژیم بعث عراق علیه ایران حتی دامان خود آن‌ها را نیز گرفت، همانگونه که امام خمینی(ره) بارها آن را پیش‌بینی فرمود و جهان شاهد این بود که چگونه صدام به کویت به عنوان یکی از استان‌های عراق حمله کرد و آنجا را به اشغال خود درآورد.